De Erfgoed Deal staat voor een Nederland waarin ons verleden tastbaar is en waarmee we ons verbonden voelen. Dit bereiken we door erfgoed als een vaste waarde in ruimtelijke ontwikkelingen te positioneren. Het programmabureau zoekt aansprekende voorbeelden van projecten of initiatieven waarbij de transitieopgaven worden verrijkt door erfgoed. De projecten of initiatieven richten zich op een drietal hoofdthema’s:
1. Klimaatadaptatie
2. Energietransitie en duurzaamheid
3. Stedelijke groei en krimp
Naast deze drie hoofdthema’s zijn er twee ondersteunende lijnen:
Kennis en dialoog en Erfgoed als basis voor omgevingsvisies.
De projecten die zijn toegewezen in de eerste ronde van de Erfgoed Deal zijn opgenomen in het eerste uitvoeringsprogramma (voorjaar 2020).
De projecten die zijn toegewezen in de tweede ronde van de Erfgoed Deal zijn opgenomen in het tweede uitvoeringsprogramma (najaar 2020).
De projecten die zijn toegewezen in de derde ronde van de Erfgoed Deal zijn opgenomen in het derde uitvoeringsprogramma (voorjaar 2021).
Wat kunnen we leren en wat leveren de projecten op?
| Hoornwerk Grebbedijk | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| Het waterschap herstelt en reconstrueert een historisch verdedigingswerk als onderdeel van de dijkversteviging. | ‘Building with heritage’: betrek erfgoed al tijdens de planfase bij de zoektocht naar technische oplossingen. Zet erfgoed in bij een heldere klimaatoplossing. | Ontwerpfase 2020-2021, uitvoering 2023-2024, voor de Erfgoed Deal zijn met name planvorming en ontwerpateliers van belang. |
|
Netwerker Jephta Dullaart van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit het Waterschap Vallei en Veluwe is Lucy Afman de projectleider. |
||
| Zitterd Climate Proof | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| Restauratie van het rijksmonumentale Stadspark en deels terugbrengen van overkluisde Geleenbeek in het centrum zorgen voor extra waterbuffers en verbetering van de leefomgeving. | Het laten samengaan van klimaatadaptatieve maatregelen en erfgoed-herstel maken de stad aantrekkelijker en zorgen voor betere waterberging. | Najaar 2020 start tweede fase restauratie stadspark. 2021-2022 zichtbaar maken (ontkluizing) van de Keutelbeek en Molentak in het centrum van Sittard. |
| Netwerker Edwin Raap van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente is de projectleider Marielle Roks. | ||
| Klimaatbestendige kastelen, buitenplaatsen en landgoederen | |||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat | |
| Overheden, maatschappelijke organisaties en eigenaren onderzoeken gezamenlijk oplossingen voor verdroging en wateroverlast in gebieden rijk aan kastelen, buitenplaatsen en landgoederen. | Inzicht problematiek en effecten maatregelen klimaatbestendige aanpak n groen en monumentaal erfgoed op gebieds- en lokaal niveau. |
Najaar 2020: start project + begin monitoring. Begin 2021: analyse data en start prov. proeftuinen. 2021: begin implementatie provinciale proeftuinen. 2022: Voltooiing en kennisdeling provinciale proeftuinen |
|
|
Netwerker Jephta Dullaart van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit sKBL is de projectleider Jennemie Stoelhorst |
|||
| Watermolenlandschap | |||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat | |
| Provincie, waterschap en molenstichting werken aan waterbuffering en -berging door herstel en toepassing van het historische watermolenlandschap i.c.m. een flexibel (hoger) peilbeheer in het stroomgebied van de Brabantse Dommel. | Voorbeeld van een methode om typische kenmerken van watermolenlandschappen als basis te gebruiken voor klimaatbestendige gebiedsontwikkelingen en omgevingsvisies. |
Eind 2020: optuigen projectorganisatie. 2021: onderzoek deelprojecten en startbijeenkomst Landschapstriënnale. 2021-2022: uitvoering deelprojecten. 2023: kennisuitwisseling resultaten. |
|
| Netwerker Marie-Hélène Houben van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de provincie is de projectleider Wim Haarmann. | |||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat | |
|
Eerdere keuzes die gemaakt zijn bij de bouw van gemaal en de aanleg van de regionale waterkering door Zoutkamp worden ongedaan gemaakt. De vervallen waterkering wordt in ere hersteld. Een rijksmonumentale sluis wordt tegelijk omgebouwd tot schutsluis en er komt een nieuw gemaal. |
Erfgoed als leidend principe bij het waterveilig maken van Noord-Groningen. |
2021 / 2022 planuitwerkingsfase Medio 2023 start uitvoering Eind 2024 oplevering |
|
|
Netwerker Edwin Raap van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit het Waterschap Noorderzijlvest is Eddi Ottens de projectleider. |
|||
| Beken en Bleken van Losser | |||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat | |
| Het gebouwde en immateriële erfgoed van het dorp Losser en van het omringende beeklandschap wordt ingezet ten behoeve van actuele klimaat- en duurzaamheidsopgaven. Tegelijkertijd worden de deels verloren gegane verbindingen tussen de dorpskern en het Dinkeldal hersteld. | Het project laat zien hoe nieuwe technologieën (riothermie, aquathermie, meervoudig gebruik effluent) en oude erfgoedstructuren heel goed samen kunnen gaan om klimaat- en duurzaamheidsdoelen te realiseren en slim integraal gekoppeld kunnen worden aan verbetering van de omgevingskwaliteit. |
Terugbrengen Dorpsbeek gaat tweede helft 2021 in uitvoering. Herstel dorpsbleek en riothermie eind 2021 of begin 2022. De suppletie voor de Dorpsbleek kan dan voor de (droge?) zomer van 2022 in werking zijn. Dit geldt ook voor de andere deelprojecten, behalve aanpak Dinkyweide die staat voor 2023 in de planning. | |
|
Netwerker Jephta Dullaart van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente Losser is Robbert Middelhuis de projectleider. |
|||
| Nieuw Drassig Land | |||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat | |
| Het gemaalensemble bij Terwolde en de polder Nijbroek moeten klimaatbestendig worden gemaakt. Het gebouw van het gemaal wordt behouden en in de polder worden enkele maatregelen getroffen die leunen op de aanwezige erfgoedwaarden. | Van objectgericht (behoud gemaal) naar een integrale aanpak om een middeleeuwse polder klimaatadaptief te maken, daarbij gebruik makend van aanwezige structuren | Planvorming vanaf 2 kwartaal 2021 Uitwerking vanaf 3e kwartaal 2021 Start uitvoering eind 2021 t/m 2022 |
|
|
Netwerker Edwin Raap van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente Voorst is Paulien Dekker de projectleider. |
|||
| Amsterdam Wetlands | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
|
Terreinbeheerders willen 12.000 ha veenweidegebied ten noorden van Amsterdam inrichten tot natuurgebied. Vernatting is daarbij belangrijkste middel. Dit gaat bodemdaling tegen en levert een aanzienlijke verbetering op van de natuur- en erfgoedwaarden. |
De keuze hoe en welke veenweidegebieden wel en niet te vernatten op basis van aanwezig erfgoed en welke effecten dit heeft op de beleving van natuur- en erfgoedwaarden. Relevant voor alle veenweidegebieden in ons land. |
2020-2021: Start realisatie van een aantal plannen in Waterland- Oost. |
|
Netwerker Edwin Raap van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit Landschap Noord-Holland is projectleider Saline Verhoeve. |
||
| Forteiland Pampus | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| Forteiland Pampus wordt net als in de 19de eeuw volledig zelfvoorzienend, maar dan geheel duurzaam. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de unieke locatie en de kenmerkende architectuur en worden de cultuurhistorische waarden als onderlegger gebruikt. | Duurzaamheid en erfgoed kunnen prima samen gaan. Het concept van zelfvoorzienendheid wordt nieuw leven ingeblazen in de 21ste eeuw, waarbij het verleden de inspriratie vormt. |
1e Ontwerp dec 2020, definitief ontwerp maart 2021. Vergunningen sept 2021. Start werkzaamheden oktober 2021. Oplevering april 2022 |
|
Netwerker Edwin Raap van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit het project is de contactpersoon Tom van Nouhuys. |
||
| Meester van Heijdengroeve | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| Bescherming van een aardkundig en archeologisch monument middels een zorgvuldig ontworpen en ingepast zonnepanelendak. Tegelijk met het dak wordt een ‘onthaalpoort’ aangelegd voor het Geopark Scheldedelta. | Een verdienmodel voor de conservering van erfgoed kan hand in hand gaan met goed ontwerp. De energietransitie leidt ook tot goede ideeën. |
Start gesprekken met dorp eind 2020, ontwerp 2021, realisatie 2022. |
| Netwerker Edwin Raap van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de provincie is de projectleider Berbel Lippe. | ||
| Stadspark Weert | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| De gemeente transformeert een bedrijfsterrein in een park, om de leefbaarheid te verhogen, bij te dragen aan klimaatadaptatie en de identiteit van de gemeente te versterken. Bij het ontwerp zijn de structuren van de restanten van een kasteel leidend. |
Effecten van vergrijzing afvlakken door de kwaliteit van de leefomgeving en klimaatbestendigheid te vergroten op basis van erfgoed en identiteit. |
Najaar 2020: start archeologische opgravingen; voorjaar 2021 definitief ontwerp van het nieuwe stadspark. Medio 2021 start werkzaamheden aanleg stadspark Weert. |
| Netwerker Marie-Hélène Houben van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente is Marian Arts de contactpersoon. | ||
| Waddenkust K(l)eigoed | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| De provincie Fryslân nodigt dorpen in krimpgebieden uit om met plannen te komen voor het opknappen van erfgoed door er erfgoedlogies van te maken. |
Hoe de inzet van (poteniele erfgoedparels) toeristische parels in samenwerking met de inwoners van het gebied kan bijdragen aan de krimpopgave van een regio. |
Publieksmarkt in 2021, 4 tot 6 gerealiseerde projecten in 2023 (Landschapstriënnale). |
| Netwerker Marie-Hélène Houben van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. | ||
| Scholen Nieuwegein | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| De groeikerngemeente Nieuwegein inventariseert haar scholen en maakt een uitwerking voor twee scholen waarbij behoud van het oorspronkelijke gebouw uitgangspunt is. Het is een programma waarbij de ruimtelijke, maatschappelijke, culturele en historische context van de scholen wordt uitgelicht. | Slopen of duurzame transformatie van bestaande bouw? Slopen blijkt kostbaar en wat levert het op? Het besef van de waarden van Post 65 die bijdragen aan een eigen identiteit voor groeikernen. Erfgoed sluit aan bij onderwijs, waardoor een kruisbestuiving en nieuwe netwerken ontstaan voor erfgoed. |
Het project start in april 2021 en eindigt in juli 2022. Tranche A en B (april t/m december 2021): onderzoek naar PO en VO scholen en complexen. Tranche C en D (januari t/m juli 2022): onderzoek VO scholen en onderzoek herbestemming schoolgebouwen en deel 2 onderzoek 1 PO complex. |
|
Netwerker Maurits van Putten van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente Nieuwegein is Judith Willemsen projectleider. |
||
| Stinspark Zwolle | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| De stad Zwolle zal de komende jaren fors groeien. Het Stinspark een nu weinig inspirerend open grasveld is het archeologische Rijksmonument van het vroegere kasteel Voorts en heeft een verhaal te vertellen. Op initiatief van bewoners zal het een parkeiland worden met als functie verblijf- en recreatie, met veel groen en het verbreden van de gracht. | Het behouden van een vitale en aantrekkelijke stad in een stedelijke groeiopgave. Het verleden van het Stinspark versterkt de verbinding van nieuwe woonwijken, oude binnenstad en de IJsseldelta. En is als groene ruimte onderdeel van de ‘stepping stones’. De archeologisch vriendelijke herinrichting van het park is klimaatadaptief en draagt bij aan de hittestress door de vergroening en de wateropvang door de verbreding van de gracht. | In 2021 vindt de afronding van investeringen en fondsen plaats. De start van de uitvoering zal in 2022 zijn. En de oplevering is in eind 2022 met mogelijk uitloop naar 2023 (afhankelijk van de beplanting) |
|
Netwerker Marie-Hélène Houben-Manders van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente Zwolle is Henry van Kranenborg de projectleider. |
||
| Een Nieuwe Tijd | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| 11 gemeenten in de Achterhoek werken samen om een gezamenlijke strategie te ontwikkelen voor de omgang met Wederopbouwwijken. De gemeente betrekt bewoners bij de herinrichting van hun omgeving op basis van de verhalen en het erfgoed uit deze periode. | Het koesteren van een type erfgoed (wederopbouw) die bestuurders, eigenaren en bewoners niet vanzelfsprekend waarderen, door bewoners te betrekken bij fysieke en maatschappelijke ingrepen in hun wederopbouwwijk. | In 2020 begint men aan een methodiekontwikkeling die in de loop van 2021 gepresenteerd zal worden op een landelijke kennisdag voor gemeenten, corporaties en ruimtelijke kwaliteitorganisaties. |
| Netwerker Jephta Dullaart van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Projectcoördinatoren bij het Gelders Genootschap zijn Joanne te Winkel en Werner Weijkamp. | ||
| Wijkaanpak De Pas | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| De gemeente werkt aan verduurzaming van Bloemkoolwijken, herinrichting en klimaatbestendig maken van de openbare ruimte en versterking van sociale componenten in de wijk. | Inzicht krijgen in de erfgoedwaarden van Bloemkoolwijken en hoe deze kunnen bijdragen aan een toekomstbestendige wijkaanpak, waarbij de identiteit wordt behouden maar de wijk wel kan verduurzamen. Inzet van kwaliteit voor tegengaan van krimp. | 2020-2021: onderzoek en methodiekontwikkeling 2022: herinrichting openbare ruimte. |
| Netwerker Marie-Hélène Houben van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Projectcoördinatoren bij gemeente Winterswijk zijn Joyce Ras en Ellen Klein Gunnewiek. | ||
| Buitengewone Leerstoel | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| Het project de Buitengewone Leerstoel Cultureel Erfgoed en Maatschappelijke ontwikkeling richt zich op een vijfjarige leerstoel bij Wageningen University & Research (WUR) en is geïnitieerd door de gemeente Westerveld. |
De hoofdonderwerpen van de leerstoel zijn: klimaat (water), duurzaamheid (van gebouwen) en verstedelijking (krimp en agrarische vraagstukken). Er wordt gewerkt in Living Labs: een gebiedsgerichte benadering voor een concrete opgave, waarbij bewoners, stakeholders en landelijke experts vanuit hun directe belang betrokken zijn in de vorm van dialoog, participatie en activiteiten. Hierbij worden diverse partners van de leerstoel betrokken. |
Een vijfjarige bijzondere leerstoel in Wageningen. |
|
Programmaleider Marjorie Verhoek van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de gemeente Westerveld is Bernard Stikfort de projectleider. |
||
| Erfgoed Sterren | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
| Door middel van een prijsvraag worden inspirerende plannen van ondernemers, organisaties en burgers gezocht. Een intensief begeleidingstraject leidt uiteindelijke naar de nieuwe ‘Erfgoed Sterren’. Zij zijn de ambassadeurs van het gedachtegoed dat erfgoed niet een last is, maar een vooral een lust. | Met de campagne Erfgoed Sterren wil de provincie Overijssel laten zien dat erfgoed een motor kan zijn voor maatschappelijke en ruimtelijke opgaven. Erfgoedzorg is veel meer dan ‘stenen behouden’, het gaat om gemeenschappen actief betrekken bij het benutten van erfgoed voor maatschappelijke doelen. | Voorbereiding en aankondiging campagne: voorjaar 2021. Indiening projecten: juni/juli 2021. Jurering plannen en masterclasses 2e ronde: augustus - oktober 2021. Slotbijeenkomst en prijsuitreiking: november 2021.Uitloop nazorg: 2022 |
|
Netwerker Jephta Dullaart van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Vanuit de provincie Overijssel is Astrid van der Werf de projectleider. |
||
| VONDST | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
|
Drie provincies werken samen aan een integrale aanpak van bodem, landschap, erfgoed en maatschappij die het hokjes denken doorbreekt bij het opstellen van ruimtelijke plannen en visies. |
Als anticipatie op de Omgevingswet voor alle domeinen gezamenlijk plannen en visies ontwikkelen en zichtbaar maken in plaats van voor elk domein op zich. Erfgoed maakt verbindingen tussen de domeinen en geeft inzicht in alle belangen. |
2020: najaar doorontwikkeling van de methodiek in een aantal gebiedsgerichte casussen. 2021: ontwikkeling van leeromgeving en verspreiding van de methodiek. 2021-2022: lesprogramma’s en (online) cursussen. |
|
Netwerker Jephta Dullaart van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. Per provincie zijn er verschillende contactpersonen. Gelderland: Henk Driessen; Drenthe: Klaas van der Veen; Zuid-Holland: Erik Kuik. |
||
| Kusten van het IJsselmeer | ||
| Omschrijving | Lessen | Resultaat |
|
Op plekken waar (bouw)plannen aan de orde zijn bewoners, bestuurders en specialisten bij elkaar te brengen om op een creatieve manier het gesprek te voeren over de ruimtelijke kwaliteit rondom het IJsselmeer. |
Participatieproces verrijken met de inzet van erfgoed in een gebied waar actuele ruimtelijke opgaven spelen. |
Startmanifestatie in mei 2021. Doorlooptijd van het project is ongeveer twee jaar. |
|
Marjorie Verhoek van het programmabureau kan worden bevraagd over dit project binnen de Erfgoed Deal. |
||