Project: Buitengewone Leerstoel

Het project de Buitengewone Leerstoel Cultureel Erfgoed en Maatschappelijke ontwikkeling (in oprichting) richt zich op een vijfjarige leerstoel bij Wageningen University & Research (WUR) en is geïnitieerd door de gemeente Westerveld.

Erfgoed, ruimte én maatschappij

In de Nederlandse erfgoedsector zien we de laatste decennia een verschuiving optreden richting ruimtelijke planning. Een ruimtelijke, gebiedsgerichte erfgoedbenadering maakt duidelijk dat erfgoed niet losstaat van onze leefomgeving en maatschappij, maar er een integraal onderdeel van is. Onze leefomgeving en maatschappij zijn niet statisch, maar dynamisch. Ze transformeren. Hetzelfde geldt voor ons erfgoed. 

Parallel aan deze shift van objectgericht (statisch) naar gebiedsgericht (dynamisch) werken, vindt er een democratisering van de erfgoedpraktijk plaats, vaak omvat in participatie en co-creatie. Via het Verdrag van Faro (2005) wordt het nu al breed uitgezet en opgepakt. In de Omgevingswet wordt participatie straks verplicht. 

CEPRO-methode

Met de CEPRO-methode bouwt de leerstoel voort op bestaande erfgoedbenaderingen en combineert de twee gesignaleerde trends. De gebiedsgerichte en actorgerichte erfgoedbenadering die wij voorstaan, behandelt erfgoed in termen van fysiek, functioneel en sociaal-maatschappelijke ensembles en systemen. Daarbij wordt gekeken naar zowel het materiële erfgoed (zoals gebouwen en landschappen) als het immateriële erfgoed (verhalen, tradities, ambachten en andere sociaal-maatschappelijke waarden en betekenissen). Oftewel: erfgoed, ruimte én maatschappij.

Door te leren van historische adaptatie- en transformatieprocessen worden mogelijk kansen zichtbaar voor hedendaagse en toekomstige opgaven, zoals klimaatadaptatie, woningbouw, sociale cohesie, instandhouding van historische cultuurlandschappen en landbouwtransitie. Het adagium ‘leren van het verleden om te ontwerpen aan de toekomst’ staat centraal.

Living Labs

Binnen het onderzoeksteam, onder leiding van buitengewoon associate professor Elyze Storms-Smeets, werken twee promovendi aan meerjarig onderzoek. Landschapsarchitect Floor van Gils doet onderzoek naar circulariteit in historisch waardevolle rurale cultuurlandschappen in de provincies Overijssel en Drenthe. Het zijn landschappen in ontwikkeling, die continu in beweging zijn maar waar tegelijk de rol van de landbouw en rietcultuur als dragers van het cultuurlandschap onder druk staan.

Architect Ineke Nel onderzoekt het sociale en ruimtelijk ontwerp van de Koloniën van Weldadigheid, in 2021 aangewezen als Unesco Werelderfgoed. Wetende dat destijds het ruimtelijk ontwerp zeer hiërarchisch (top-down) is opgesteld voor maximale controle, en wetende dat tegenwoordig veel maatschappelijke behoeften zijn, is het interessant om te zien of we het sociale experiment, dat in 1818 is gestart, verder kunnen brengen. Kunnen we, samen met dorpsbewoners, gewenste sociale ontmoetingsplekken ontwerpen binnen het historische kolonielandschap, binnen Werelderfgoed?

Het onderzoek vindt plaats via living labs: een gebiedsgerichte, participatieve benadering, waarbij bewoners, stakeholders en landelijke experts vanuit hun directe belang betrokken zijn in de vorm van dialoog, schetsschuiten, oral history en werkateliers.

Buitengewone Leerstoel
Beeld: ©Gemeente Westerveld
Energietransitie dienstwoning

Leeromgeving

Voor de leeromgeving bestaat de mogelijkheid om projecten vanuit de Erfgoed Deal, die aansluiten bij de onderzoeksthematiek, te koppelen. Er is bijvoorbeeld onderzoek verricht naar participatie en de rol van gemeenschappen bij diverse Erfgoed Deal-projecten. Ook werkt dr. Storms-Smeets samen met het programmabureau Faro en diverse onderwijsinstellingen aan een handboek over erfgoedparticipatie. Over de Living Labs en diverse Erfgoed Deal-projecten worden colleges gegeven en wordt gepubliceerd.