Vijf vragen aan… Beken en Bleken van Losser

1. Wie waren betrokken bij het project?

Postma: “Naast de gemeente Losser zijn Provincie Overijssel en Waterschap Vechtstromen betrokken. Er is een overkoepeld project Beken& Bleken van Losser bestaande uit een kralensnoer aan parels (deelprojecten). De Dorpsbleek is een van die parels! Bij het project Beken& Bleken zijn alle genoemde partijen betrokken. Bij de Dorpsbleek zijn dat verder nog de Historische Kring Losser, Toerist Info Twente, NTP (bouwteamaannemer) en omwonenden. Bij de andere parels zijn ook Staatsbosbeheer, de Stichting Erve Kraesgenberg, en allerlei andere organisaties als de Vogelwerkgroep, IVN, Centrummanagement Losser, Toeristinfo Twente en de Dorpsraad.

2. Hoe staat het project ervoor?

Postma: “Bij de Dorpsbleek gaat het niet alleen om herstel van cultureel erfgoed, maar het vormt ook een klimaatbuffer. Het kan water opslaan op het moment dat er hele grote piekbuien in het centrum vallen. We verwarmen het zwembad met restwarmte van de RWZI via  aquathermie. Dat water stroomt uiteindelijk weer terug naar de bleek, zodat we het water ook in droge zomermaanden op peil kunnen houden. Een andere parel die is afgerond is de parochietuin, die ook een waterbergende functie heeft gekregen.

"Momenteel zijn we bezig met de ontwikkeling van een derde parel, de terugkeer van een dorpsbeek in het centrum. We zijn een participatieproces met Centrum Management Losser, de Dorpsraad en inwoners van Losser gestart om fase 2 van het centrumplan Losser, met als belangrijk onderdeel de dorpsbeek, samen op te pakken. De beek vormt straks een belangrijke klimaatbuffer, in combinatie met erfgoedherstel. Een andere parel waar we de komende jaren nog aan werken is natuurgebied De Welp, gelegen tussen Losser en de Dinkel in. We kijken daar samen met Staatsbosbeheer en grondeigenaren hoe we erfgoed en natuurwaarden beter leesbaar kunnen krijgen.”

3. Wat waren de grootste uitdagingen?

Postma: “De grootste uitdaging was denk ik wel de techniek van de Dorpsbleek, omdat er daar verschillende ambities op tafel lagen op het gebied van energietransitie, waterberging en herstel van erfgoed. Het was een uitdaging om deze allemaal goed op elkaar aan te sluiten met zowel de nutspartijen, leveranciers als met natuurorganisaties.. Ook in het centrum van Losser zijn er uitdagingen. Heel veel mensen staan open voor het terugbrengen van een stukje erfgoed in het centrum in de vorm van de oude beek, maar men wil ook alle andere voorzieningen behouden, zoals een bereikbaar centrum. Het mag niet ten koste gaan van parkeerplekken bijvoorbeeld. Als je kiest voor het een, dan moet je soms op een ander vlak iets laten. Er is gewoonweg niet genoeg ruimte om alles in te passen. Met slimme keuzes komen wij samen een heel eind.”

Swierstra: “Een andere uitdaging was hoe je overbrengt aan managers en collega’s hoe je erfgoed kunt inzetten voor actuele opgaven. Mensen zien niet meteen de verbinding van erfgoed met een klimaatopgave bijvoorbeeld. Hoe leg je dat uit? Met het programma Erfgoed Deal kan je aan de hand van praktische voorbeelden laten zien hoe dat werkt. Dan is de uitdaging in één keer een stuk kleiner wanneer je als gemeente zo'n Erfgoed Deal binnenhaalt. Dat een project uit een kleine gemeente als Losser bij een landelijk programma, met veel mooie projecten, wordt gekozen, vindt iedereen heel erg gaaf. Dan wordt er opeens ook heel anders gekeken naar de betekenis en inzet van erfgoed.”

4. Waar zijn jullie het meest trots op als je terugkijkt op de afgelopen vijf jaar?

Postma: “Voor mij persoonlijk was dat het enthousiasme over de Erfgoed Deal. Toen we dat toegekend kregen voelde dat echt alsof we een wedstrijd hadden gewonnen, terwijl het eigenlijk gewoon om een bijdrage gaat. Daarnaast ben ik trots op de bewustwording die we  hebben gecreëerd in een dorp als Losser, waar erfgoed niet per definitie boven aan de agenda staat, of zelfs zichtbaar is. Hier zit erfgoed niet zo in het collectief geheugen van mensen als in sommige historische steden. De Erfgoed Deal heeft dan ook bijgedragen aan het collectief bewustzijn van mensen in het dorp, aan de samenhang van het dorp, en heeft geleid tot meer trots bij de Lossenaar. We merken ook dat er vanuit de K80, de tachtig kleinste gemeenten van Nederland, veel belangstelling is voor ons project, net als vanuit de rest van de provincie.”

Swierstra: “Ik ben er heel erg trots op hoe we de lokale gemeenschap hebben weten te betrekken bij dit project. Erfgoed is niet alleen de verantwoordelijkheid van de overheid, het is van en voor iedereen. Juist bij zo'n project waar je erfgoed meeneemt in je verhaal, heb je de mogelijkheid om mensen te betrekken bij de geschiedenis van de plek waar ze wonen. Dat maakt ze bewuster van waar ze wonen. Ze kijken er met andere ogen naar en voelen zich er meer mee verbonden. De Erfgoed Deal biedt daarvoor gelegenheid. Daarom vind ik het ook heel erg jammer dat het programma Erfgoed Deal nu afgelopen is.

"Waar ik verder ook wel trots op ben, is hoe dit project helemaal integraal is opgepakt binnen de gemeente. Mensen vanuit verschillende beleidsgebieden zijn gaan samenwerken in een projectgroep, mét externe partners, zoals een landschapsarchitect en het Waterschap. Iedereen brengt zijn eigen expertise in, en dan kom je samen tot een resultaat. Ik heb bijvoorbeeld een hele andere manier van kijken geleerd van Ramon als landschapsarchitect. Ook vind ik dat we een mooie leeromgeving hebben ingericht, met onder meer een dag voor vakgenoten en een open dag voor de Lossenaren met  excursies naar onderdelen van het project.”

5. Welke lessen willen jullie delen?

Postma: “Door de lange looptijd, de integrale samenhang van de Erfgoed Deal met andere projecten, en personele wisselingen moet je zorgen dat het project in beeld blijft. Als je dat niet doet, dan loop je het gevaar dat die Erfgoed Deal langzamerhand een beetje naar de achtergrond verdwijnt en niet als integraal onderdeel van de plannen wordt uitgevoerd. Dan wordt bijvoorbeeld het terugbrengen van een beek gezien als romantisch beeld. De koppeling van het terugbrengen van de dorpsbeek met het wateroverlast in het centrum werkt goed. Die beek kan helpen voorkomen wat vorig jaar in Losser gebeurde: dat het centrum was overstroomd, en er een halve meter water stond na een grote bui. Een prachtig voorbeeld van het koppelen van erfgoed aan klimaatadaptatie.”

Swierstra: “De belangrijkste les vind ik dat wanneer je bezig gaat met gebiedsontwikkeling, je eerst goed moet verdiepen in de geschiedenis van de plek. Je kunt namelijk heel veel van die vroegere bewoners leren en de wijze waarop ze woonden en leefden. Die gingen niet voor niks op bepaalde hogere plekken wonen en maakten gebruik van waterstromen. Hoe kun je dat verleden vertalen naar het heden om er in de toekomst profijt van te hebben? Overheden zijn bezig met hun omgevingsvisies en andere gebiedsontwikkelingen, zoals de woonopgaves. Dit is het moment om ook naar het erfgoed te kijken. Wat moeten we doen om het voor nu en in de toekomst te behouden? Hoe kunnen we het inzetten, zodat we het kunnen blijven gebruiken? Dan blijven mensen er waarde aan toekennen, en blijft het in stand. Dat is volgens mij een les voor iedereen die zich bezighoudt met de inrichting van de openbare ruimte.”