Projectartikel: Slotkwartier Egmond aan den Hoef

Het Slotkwartier is een verstilde parel midden in Egmond aan den Hoef. De ruïnes van het middeleeuwse kasteel maken van het dorpshart een mysterieuze plek. Met dit Erfgoed Dealproject wil de gemeente Bergen het dorp een culturele en economische impuls geven door het iets van zijn middeleeuwse grandeur terug te geven.

De leefbaarheid van Egmond aan den Hoef staat onder druk door vergrijzing en een afnemend voorzieningenniveau. Weliswaar zijn er plannen voor woningbouw, maar om jongeren te trekken moet ook de aantrekkelijkheid van het dorp verbeteren. Zo is de bijzondere oorsprong van Egmond aan den Hoef momenteel nauwelijks te beleven. In de Structuurvisie Egmond aan den Hoef uit 2016 en de omgevingsvisie Bergen 2030-2040 uit 2021, stelt de gemeente zich de opgave om dit rijksbeschermde dorpshart te herontwikkelen tot de kern van het dorp.

Unieke fundamenten

Egmond was een van de belangrijkste plekken van het graafschap Holland. Het imposante kasteel in Egmond  aan den Hoef en de machtige Abdij van Egmond in Egmond-Binnen vormden samen het hart van het middeleeuwse graafschap. Het Slot op den Hoef stond bekend als ‘de grootste en schoonste burcht van Holland’ – totdat in 1573 het kasteel en de abdij werden vernield tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Alleen de fundamenten van het stamslot zijn bewaard gebleven. De Erfgoed Deal ondersteunt de initiatiefnemers om met de rijke historie de verblijfskwaliteit in het Slotkwartier te verbeteren en het verhaal van de streek te vertellen.

Centraal in het gebied liggen de fundamenten van het vroegere indrukwekkende Slot op den Hoef met daaromheen rijksmonumentale gebouwen  zoals de Slotkapel en Hoeve Overslot. Een aantal organisaties zet zich in voor dit erfgoed – zoals Huys Egmont als cultuurhuis, de bibliotheek en kleinkunstpodium Hafre – maar werkt onvoldoende samen. Daardoor is de geschiedenis van het gebied te weinig bij het publiek bekend. Zo is er geen gebiedsprogrammering en geen inzet op placemaking. Dit Erfgoed Dealproject brengt daar verandering in: de gebiedspartners gaan samenwerken om het gebied op de kaart te zetten.

Trots op het dorp

Om een centrale ontmoetingsplaats te creëren voor bewoners, recreanten en cultuurminnaars die het gebied bezoeken, stelt de gemeente Bergen met de middelen van de Erfgoed Deal een kwartiermaker aan. Deze professional ontwikkelt een gebiedsprogrammering en organiseert het trekken en verbinden van de betrokken organisaties. Betrokkenheid en trots zijn op het dorp zijn belangrijke drijvers en worden gestimuleerd. Hiertoe worden onder meer arrangementen, fiets-, wandel- en vaarroutes ontwikkeld en op de kaart gezet.

Het streven is om vanaf 2027 jaarlijks 30.000 bezoekers naar het Slotkwartier te trekken. Deze gebiedsprogrammering is onderdeel van een totaalconcept om het dorp naar een hoger economisch-maatschappelijk en cultuurhistorisch niveau te tillen. In samenwerking met de gemeente, erfgoedontwikkelaar Boei en direct betrokkenen is een masterplan opgesteld. Daarmee worden drie doelen nagestreefd. Ten eerste samenwerken in een centrale organisatie, dit om, ten tweede, het bestaande erfgoed te ontsluiten, en, ten slotte, om te zorgen voor nieuwe functies en herontwikkeling van bestaande functies in een cultuurinclusieve opzet. De middelen van de Erfgoed Deal worden met name ingezet voor het eerste en derde doel.

Verbinder en katalysator

De centrale organisatie en kwartiermaker gaan evenementen en weekmarkten organiseren, als marketing voor het gebied. Extra aandacht komt er voor de beleving van de fundamenten en het Slotkwartier, bijvoorbeeld door evenementen te organiseren op de fundamenten. Tevens wordt het voorhof heringericht, de straat die de verschillende onderdelen in het Slotkwartier met elkaar verbindt. De bezoeker ervaart zo beter de vroegere omvang van het slot. Het project gebruikt erfgoed zowel in ruimtelijke zin als in maatschappelijke zin om initiatieven (en investeringen) van publieke en private partijen te verbinden en als katalysator te functioneren van een gebiedsproces. Dit maakt het voorbeeldstellend voor andere gebiedsprocessen in Nederland.

Een echte blikvanger

Naast het ontsluiten van het bestaande erfgoed, komen er nieuwe functies in het gebied, zoals horeca en een cultuurcentrum. Het plan voorziet in het beter zichtbaar maken van de ruïnes van het oude slot door op de fundamenten stalen constructies te plaatsen die een indruk geven van de oorspronkelijke omvang van de burcht. Zo krijgt het gebied een echte blikvanger die als een magneet bezoekers naar de dorpskern moet trekken. Het ontsluiten van de ruïnes is de belangrijkste bijdrage van de Erfgoed Deal. Deze fundamenten vormen straks een plek voor evenementen zoals voorstellingen en concerten. Ook het verhaal over het voormalige kasteel wordt hier verteld, mede door Huys Egmont, de verbindende plek tussen de verschillende onderdelen van het Slotkwartier.

Het nieuwe bezoekerscentrum van Huys Egmont, ooit een school en raadhuis, is het beginpunt van een bezoek aan het Slotkwartier. Hier zijn exposities te bezoeken over de geschiedenis van het gebied en kunnen rondleidingen geboekt worden en kunnen kinderen speurtochten doen. Hoeve Overslot is inmiddels volledig gerestaureerd. In de dars (dorsruimte) van de hoeve zetelt nu kleinkunstpodium Hafre, een plek voor kleinkunst in een authentieke beleving. Dit moet de culturele hotspot van de Egmonden worden, met in de weekenden livemuziek, een boekenantiquariaat, en een permanent wisselende expositie over de meer dan duizendjarige kunstgeschiedenis van de Egmonden. De Slotkapel met het graf van Nicolaes Witsen kunnen bezoekers bewonderen tijdens een rondleiding of een van de vele activiteiten. De Slotkapel wordt ook verhuurd als trouwlocatie en voor muziekliefhebbers komen er concerten. Galerie De Kapberg exposeert hedendaagse kunst van vrijwel alle disciplines. Het uit de zeventiende eeuw daterende gebouw had oorspronkelijk een agrarische bestemming. Voor de bouw van de kap werd gebruikgemaakt van onder meer wrakhout van voor de Egmondse kust gestrande schepen. In de Kapzaal is dit nog te zien.

Gele kamer

In Hoeve Overslot komt horeca in de vorm van een proeflokaal van Brouwerij Egmond. Door de behouden elementen van de oude stal waant men zich terug in de tijd. In het proeflokaal is de gerestaureerde gele kamer te bewonderen, bekend geworden door het schilderij The yellow room door Florence Kate Upton uit 1895, een van de kunstenaars van de Egmondse school. Deze kamer in de boerderij diende als inspiratie voor dit schilderij.

Ook krijgt de openbare ruimte in het gebied een opknapbeurt en investeert de gemeente in een belevingstuin die het terras, de fruitboomgaard en moestuin met elkaar verbindt – een aangename plek waar de bezoekers van het Slotkwartier elkaar straks kunnen ontmoeten.

Even afstappen

De komende jaren worden de verschillende onderdelen van het project Slotkwartier verder uitgewerkt. Vanaf 2028 staat er dan een zelfstandige organisatie met een gebiedsprogrammering die zorgt voor een samenhangende beleving van het erfgoed in het Slotkwartier. Vanuit het oorspronkelijke – maar nu nog onopvallende – historische centrum krijgt het dorp een duidelijk herkenningspunt met een echte blikvanger zodat de vele fietsers op weg naar het strand worden verleid om even af te stappen en de rijke geschiedenis van de streek te verkennen. Het Slotkwartier wordt een plek voor verbinding en ontmoeting, zowel voor bezoekers als bewoners. Een plek waar nieuwe en oude bewoners hun identiteit aan ontlenen en trots op kunnen zijn. Egmond aan den Hoef als een vitaal dorp rond erfgoed.

Dit artikel is geschreven door John Holtrust-Westerbeek, ontwikkelingsmanager bij erfgoedontwikkelaar BOEi , en projectleider voor de gemeente Bergen bij de herontwikkeling van het Slotkwartier in Egmond aan den Hoef.