Projectartikel Di Boneiru, Pa Boneiru

Met de toegekende Erfgoed Deal zet Bonaire in op erfgoed, duurzaamheid en woningverbetering – samen met de mensen van het dorp Rincon. Dit betekent dat Bonaire aan de slag kan met het plan om het oudste dorp van het eiland toekomstbestendig te maken – met respect voor de rijke geschiedenis.

‘Met de toekenning van de Erfgoed Dea  zetten we een belangrijke stap in de toekomst van Rincon’, zegt Anjelica Cicilia, gedeputeerde Ruimte, Ontwikkeling en Gebouwd Erfgoed. ‘Dit project laat zien dat erfgoed niet alleen draait om behoud, maar ook om vooruitgang. We combineren het behoud van onze cultuur en identiteit met oplossingen voor klimaatverandering en duurzame woningverbetering. Niet van bovenaf, maar samen met de mensen van Rincon. Zo bouwen we aan een toekomst die stevig geworteld is in onze geschiedenis.’

Overbelaste huishoudens

Bonaire kampt met een groot tekort aan betaalbare woningen, door schaarste, stijgende prijzen en bevolkingsgroei. Dat vereist niet alleen nieuwbouw, maar ook het behoud en herstel van bestaande, vaak cultuurhistorisch waardevolle bebouwing. In Rincon – het oudste dorp van het eiland en het enige met een formeel beschermd dorpsgezicht – worden deze opgaven samengebracht.

Veel historische huizen verkeren er in slechte staat. Tegelijkertijd wonen veel jonge gezinnen vanwege het woningtekort noodgedwongen bij hun ouders, wat leidt tot overbelasting van huishoudens en verlies van zelfstandigheid. Klimaatverandering verergert deze problemen, met hevige regenval en aanhoudende hitteperiodes. Hoe zorgen we voor energiezuinige, comfortabele woningen? Hoe voorkomen we wateroverlast en houden we het dorp leefbaar én betaalbaar? De Erfgoed Deal biedt ruimte om deze vragen te beantwoorden – vanuit de mogelijkheden die het erfgoed zelf biedt.

Het project richt zich op het herstel van tien tot twintig historische, maar bouwkundig vervallen huisjes, afhankelijk van eigendom en renovatiekosten. De traditionele bouwstijl van Rincon, met dikke muren van natuursteen en leem, wordt benut voor passieve koeling. Circulair bouwen en hergebruik van historische materialen staan voorop bij zowel de renovatie als bij nieuwbouw.

Ook de karakteristieke pleinen (plenchi’s) krijgen een klimaatadaptieve inrichting, die tevens bijdraagt aan een samenhangend dorpsbeeld. De herontwikkeling van wegen, het herstel van natuurlijke waterstromen en vergroening van erfafscheidingen maken deel uit van deze integrale aanpak.

Zelfvoorzienend dorp

Het landschap rond Rincon biedt uitgelezen kansen om te benutten voor dit project. Eeuwenoude tradities van wateropvang, moestuinen (kunuku’s) en inheemse begroeiing vormen de basis voor een klimaatbestendige inrichting. Vergroening vermindert hittestress en helpt extreme regenval opvangen, terwijl het bijdraagt aan de eigen identiteit van Rincon als zelfvoorzienend dorp.

Een plan voor Rincon maak je niet vanachter een bureau. Daarom wordt dit project vanaf het begin ontwikkeld samen met de bewoners en de Stichting Cocari. Cocari zet zich in voor het behoud van cultureel erfgoed op Bonaire – niet alleen door monumenten te beschermen, maar ook door ze opnieuw betekenis te geven voor bewoners, bezoekers én toekomstige generaties.

De bewoners weten zelf het beste wat werkt in hun omgeving. Daarom is er volop ruimte voor participatie: van het herstellen van traditionele bouwdetails tot het aanleggen van moestuinen. Tijdens bijeenkomsten zeiden bewoners zich zorgen te maken over het verdwijnen van karakteristieke panden – en daarmee van hun buren. Behoud van woningen draagt dus ook bij aan sociale cohesie.

Voorop staat het versterken van de eigen leefwijze: zelf groenten en fruit verbouwen, dieren houden, en leven in harmonie met het landschap. Deze waarden vormen de ruggengraat van de aanpak in Rincon.

Vakmanschap doorgeven aan jongeren

Ook jongeren krijgen een actieve rol. Via leer-werktrajecten in traditionele bouwtechnieken dragen studenten van lokale opleidingen bij aan het herstel van huisjes en pleinen. Zo blijft vakmanschap behouden én wordt het doorgegeven aan volgende generaties.

Deze jongeren dragen bij aan het behoud van het erfgoed én aan de leefbaarheid van hun dorp. Daarmee is dit project meer dan een renovatieplan: het is een investering in menselijk kapitaal en toekomstbestendigheid.

Met deze Erfgoed Deal wordt Rincon niet alleen aantrekkelijker om in te wonen, maar ook een inspirerend voorbeeld voor andere dorpen op Bonaire en in de Caribische regio. De koppeling van erfgoed en woningbouw toont aan dat historische kwaliteit hand in hand kan gaan met moderne behoeften. Traditionele bouwwijzen kunnen inspireren bij nieuwbouw, terwijl het bestaande erfgoed niet wordt vergeten.

Bovendien krijgen Bonairianen in het buitenland met dit project een perspectief om terug te komen naar het eiland – een zogenoemde ‘braingain’.

De Erfgoed Deal is meer dan een subsidie of restauratieprogramma: het is een kans om vanuit het verleden te bouwen aan een leefbare toekomst. Voor Rincon, voor Bonaire, en voor iedereen die de waarde van cultuur, gemeenschap en natuur erkent.

Helvig Thodé is adviseur van gedeputeerde Anjelica Cicilia, openbaar lichaam Bonaire. Jan de Vries is adviseur Erfgoed.