Projectartikel: Buurtschap Hooge Hunze

In het oosten van de stad Groningen liep ooit de oerrivier de Hunze. Vroeger speelde hij een belangrijke rol als economische ader voor de stad. In latere eeuwen verloor de rivier langzaamaan aan betekenis. Nu zijn alleen nog verborgen restanten van deze historische structuur tussen bedrijventerreinen en woonwijken zichtbaar. De gemeente Groningen wil de Hunze weer in ere herstellen en een sleutelrol geven in de nieuwe stadsbuurt Buurtschap Hooge Hunze.

Groenblauwe structuren zijn essentieel voor biodiversiteit, klimaatadaptatie en leefbaarheid, en daarmee steeds noodzakelijker voor een stad. De gemeente Groningen wil daarom de loop van de Hunze door de stad herstellen, en zo een nieuwe betekenis geven aan deze waterstroom van weleer in het licht van de hedendaagse opgaven. In het project Buurtschap Hooge Hunze brengt de gemeente dit beleid voor het eerst in praktijk in een nieuwe woningbouwontwikkeling. Inzet: een zo hoog mogelijke erfgoedinclusieve standaard, ook als voorbeeld voor de rest van Groningen.

Van stad tot wad

De Hunze was ooit een van de grotere rivieren van Noord-Nederland. Hij kronkelde vanuit het veen in het zuidoosten van Drenthe, via het Groningse landschap, naar de Waddenzee. Vanaf de middeleeuwen vormde de Hunze een eigendomsgrens tussen de stad en de Ommelanden. De rol als grensrivier is terug te zien in de – grotendeels verdwenen – borgen of steenhuizen die ter verdediging langs de Hunze werden gebouwd. Daarnaast leverde de Hunze klei voor dakpannen en bakstenen voor de stad, en via de rivier werd turf uit Drenthe aangevoerd.

Zo droeg de Hunze bij aan de welvaart van de stad. Deze historische waarde bracht enige jaren geleden enkele landschapsstichtingen rondom de stad al zover dat zij begonnen met het herstel van het Hunzestroomdal. De gemeente Groningen sloot zich daarbij aan, met het vaststellen van het ontwikkelkader ‘Groningen, stad aan de Hunze’.

Woningbouw en stadsverdichting

Tegelijk met de ambitie om de Hunze weer zichtbaar te maken, groeit de Groninger bevolking naar verwachting naar ruim 270.000 inwoners in 2041. Dat is ongeveer 30.000 inwoners meer dan in 2022. De sterkste groei wordt verwacht tot 2032, waarvoor 20.000 nieuwe woningen nodig zijn. Die groei wil de gemeente zoveel mogelijk opvangen binnen de bestaande stad. Het verdichten van de stad gebeurt daarom voornamelijk door bestaande binnenstedelijke bedrijventerreinen te transformeren in woonbuurten. In deze tijd van klimaatverandering staat daarbij de uitbreiding van het groen ook nadrukkelijk op de agenda.

Grens van twee werelden

Dit Erfgoed Dealproject ondersteunt de transformatie van een bedrijventerrein aan de oostkant van de stad naar een woonwijk. Er komen op die plek zo’n 200 woningen, passend in de ambities van de stad op het gebied van groen, klimaatadaptatie en sociale inclusie. Het is een mooi voorbeeld van een inbreidingslocatie aan een meanderafsnijding van de Hunze.

Stedenbouwkundig gezien is het ontwikkelgebied een unieke plek. Het vormt de overgang van de grote schaal van het Van Starkenborghkanaal en de Nieuwe Oostersluis en aan de andere kant de Pop Dijkemaweg, met de kleine schaal van het historische lint van Oosterhoogebrug. Dit voormalige dorp is inmiddels onderdeel van de stad. Op het grensvlak van deze twee werelden ligt een strook bedrijven – precies in het traject waar vroeger de Hunze stroomde.

Het toekomstige buurtschap, bestaande uit acht gebouwen en circa tweehonderd appartementen, is het eerste woningbouwproject waarin het terugbrengen van de Hunze een rode draad is. Het is daarmee uiteindelijk ook een referentiekader voor de verdere uitwerking van het gebied in noordelijke richting. Dat maakt het extra belangrijk om nu al de kwaliteit van de inpassing voorop te stellen.

De plek kent ook uitdagingen. De dichte bebouwing in de stad heeft geleid tot problemen met wateroverlast, droogte en hittestress. Het plangebied van Buurtschap Hooge Hunze moet daarom klimaatadaptief worden ingericht, met minimaal 690 kubieke meter waterberging. Dat moet de kans op wateroverlast in de wijk verkleinen en regenwater in tijden van droogte langer vasthouden. Bovendien bieden water en groen koelte in een grotendeels versteende omgeving.

Parkachtige setting

In de planuitwerking is gekozen voor een ruime parkachtige setting. Aan de zijde van het voormalige dorp komen kleinere blokken, zowel in volume als in hoogte. Aan de zijde van de sluis ontstaat met grotere blokken een nieuw stadsgezicht. De Hunze maakt van al deze elementen een geheel. Daarbij geeft de Hunze ook een impuls aan de openbare ruimte tussen de gebouwen, dat over het ondergrondse parkeren is gelegd en alleen door fietsers en voetgangers gebruikt zal worden.

De groenblauwe zone van de herstelde Hunze verhoogt zowel ecologisch als functioneel de waarde van het stedelijke landschap. Dit draagt bij aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat en een prettige woonomgeving. Bovendien wordt de rivier een belangrijke schakel in het waterbeheer: door regenwater af te koppelen en via de Hunze te leiden, kan het gebied grote hoeveelheden water bergen en zo piekbelasting op afvoerkanalen voorkomen. Dat bevordert de infiltratie van het water.

Erfgoed Deal als meerwaarde

Hoewel de inpassing van de Hunze een uitgangspunt was bij de ontwikkeling van het stedenbouwkundig plan, was het hoge kwaliteitsniveau in de uitwerking nog niet meteen vanzelfsprekend. Dat was een belangrijke discussie, omdat het project als referentie zou dienen voor verdere ontwikkelingen, met name naar het noorden. Hier maakte de Erfgoed Deal het mogelijk om een hoog ambitieniveau in omgevingskwaliteit te kiezen en dat ook waar te maken. Zo wordt de historische loop van de Hunze hersteld en uitgewerkt als volwaardige groenblauwe structuur met gebiedseigen oeverbeplanting en door de cultuurhistorie geïnspireerde elementen als kades en bruggen.

De Hunze creëert verbinding en verankering. Hij rijgt op stedenbouwkundig niveau de gebouwen aan elkaar, maakt het openbaar gebied tot een geheel en geeft het een eigen identiteit. Daarmee verbindt de rivier ook de bewoners: de hoge ruimtelijke kwaliteit maakt het aangenaam om in te wonen en te recreëren. Tegelijk raakt het gebied ook verankerd in de stad, verbonden door een doorlopende structuur die haar eigen bijdrage zal leveren aan de identiteit van de stad.

Samen verantwoordelijk

Het project Buurtschap Hooge Hunze komt tot stand door in samenwerking tussen de gemeente Groningen, woningbouwcoöperatie Wierden en Borgen en Rottinghuis’ Aannemingsbedrijf (samenwerkend met Kondor Wessels Projecten) – en door afstemming met andere belanghebbenden, zoals Stichting Groninger Landschap en de waterschappen. De gezamenlijke verantwoordelijkheid zorgt ervoor dat de groenblauwe ambitie wordt waargemaakt, waarbij de natuur, het waterbeheer en de woningbouw in balans zijn.

Bewoners en omwonenden praten vanaf de start van het project mee. Die betrokkenheid draagt eraan bij dat Buurtschap Hooge Hunze niet alleen de stad, maar ook de lokale gemeenschap versterkt. In klankbordgroepen konden zij hun wensen kenbaar maken, wat ten goede komt aan het leefklimaat.

Hunze van de toekomst

De inrichting van de openbare ruimte en de materialisatie van de gebouwen dragen de identiteit van de Hunze verder uit. Zo wordt de Hunze van de toekomst niet alleen een waterloop, maar ook een symbool van de verbinding tussen stad en natuur. En bovendien een voorbeeld voor andere stedelijke ontwikkelingen waar vergelijkbare opgaven spelen.

Erfgoed Dealproject Buurtschap Hooge Hunze zet de standaard voor toekomstige gebiedsontwikkelingen in Groningen en biedt tegelijkertijd een model voor andere steden die de uitdagingen van klimaatadaptatie en biodiversiteit willen aangaan. Door historische waterstructuren nieuw leven in te blazen, kan de stad niet alleen groeien, maar ook verduurzamen en leefbaarder blijven voor de komende generaties.

Dit artikel is geschreven door Joya Eckhardt en  Jan ten Hoor. Eckhardt is werkzaam bij de directie Ruimtelijke Ontwikkeling en Uitvoering van de gemeente Groningen en als projectsecretaris betrokken bij het project Buurtschap Hooge Hunze. Ten Hoor is de projectleider.