Vijf vragen aan… Awa Pa Kòrsou

Het project kent twee onderdelen: één deel in het nationaal park Christoffelberg rond de voormalige plantages Savonet en Zevenbergen en één deel in Willemstad rond het buurtschap en gelijknamige landhuis Rooi Catootje. In beide onderdelen staat herstel en functioneel maken van oude waterstructuren centraal.

1. Wie zijn er allemaal betrokken bij het project?

Jonathan Jukema van de Stichting Monumentenfonds Curaçao: “De aanvragende partij voor Awa Pa Korsou – water voor Curaçao- is het land Curaçao. De penvoering en algehele coördinatie ligt bij de Stichting Monumentenfonds. In het bijzonder gaat het dan om mijzelf en bouwkundige Michael Winklaar. In het project wordt nauw samengewerkt met veel partijen. Op Savonet/Zevenbergen gaat het om Carmabi, Caribbean Research and Management of Biodiversity. Dat is zeg maar de natuurbeheerder op het eiland en NAAM: National Archaeological Anthropological Memory Management Foundation.”

Ergun Erkocu van de Universiteit van Curaçao, en verantwoordelijk voor het zogenaamde Living Lab in het project, vult aan: “Veel studenten hebben samen met de medewerkers van Carmabi, NAAM en het Monumentenfonds gewerkt aan de uitvoering van het project. Intussen zijn er ook al meerdere afstudeerscripties verschenen in het kader van Awa pa Korsou.”

Specifiek bij Rooi Catootje is de grondeigenaar, Stichting Mongui Maduro betrokken. Bij de uitvoering van de werkzaamheden worden lokale aannemers onder leiding van waterbouwkundige Kasper Lendering van Awa Consult betrokken. “Ook bij ons zijn studenten aan de slag gegaan. Dit voorjaar is een student van de Hogeschool van Amsterdam bij ons cum laude afgestudeerd op de werkzaamheden bij Rooi Catootje.“

Voor de communicatie in en rondom het gehele project is Nifa Martis van NAAM verantwoordelijk. De Facebookpagina en het Instagramaccount van NAAM houdt zij bij en heel regelmatig verschijnen er updates over het Erfgoed Deal-project.

2. Hoe staat het met het project?

Jukema: “Het project Awa pa Korsou koerst af op afronding. Verwacht was dat al eind 2024 alle werkzaamheden en activiteiten zouden zijn afgerond, maar hevige regenval begin dat jaar zorgde voor vertraging (zie vraag 3).”

Michael Winklaar was verantwoordelijk voor de ingrepen bij Landhuis Zevenbergen: “Hier zijn de werkzaamheden intussen afgerond”, vertelt hij. “Deze bestonden uit het consolideren van de resten van het landhuis. Dit was een bouwkundige ingreep die nodig was in verband met instortingsgevaar. Rond Savonet hebben we samen met Carmabi enkele oude dammen vrijgelegd en hersteld. Verder hebben we oude waterbakken gerestaureerd en een windmolen hersteld.”

Een oude pos de pia, een waterbekken dat per voet door mens en dier bereikt kan worden staat op het punt om aangepakt te worden. De waterbakken functioneren weer en worden veelvuldig gebruikt als open lucht leslokaal voor de schooljeugd van het eiland. Het is de ambitie van de educatief medewerkers van Carmabi dat elk kind van het eiland een keer langskomt en over de (zoet)wateropgave van het eiland les krijgt. Het lespakket hiervoor is intussen gereed; ook onderdeel van de Erfgoed Deal.

Voorafgaand aan de werkzaamheden is onder leiding van NAAM uitvoerig archeologisch en antropologisch onderzoek gedaan op de voormalige plantages. Zowel naar het functioneren van watersystemen als naar het leven op de plantages zelf. Vrijwilligers en studenten hielpen daarbij. De resultaten worden eerdaags gepubliceerd. Veel medewerkers waren trots om mee te mogen helpen en voelden een directe band met het verleden van hun voorouders.

Op en rond Rooi Catootje zijn vanaf najaar 2024 de werkzaamheden gestart, vertelt  Lendering: “De rooi ligt midden in Willemstad en is een groene oase in de stedelijke omgeving. Juist op die plek is opvang van regenwater heel nuttig en wordt het voor iedereen zichtbaar wat de meerwaarde is. Regenwater komt via meerdere ‘rooien’ (vergelijkbaar met wat in Nederland wadi’s worden genoemd, red.) in reservoirs terecht, waarin door middel van dammen de waterstand wordt gereguleerd. Dat systeem was nog wel aanwezig, maar functioneerde niet meer. Zo was het groene gebied in de loop der jaren dichtgegroeid. Om water effectief te kunnen vasthouden was het nodig om de ondergroei te verwijderen, de loop van de rooien te herstellen en vooral de dammen rond de reservoirs te restaureren.”

In totaal worden vier reservoirs hersteld. Afhankelijk van het nog beschikbare budget wordt ook een put aangepakt.”

3. Wat zijn de grootste uitdagingen die jullie tegenkomen?

Jukema: “Werken in het Caribisch klimaat brengt zijn uitdagingen mee. Een zware tropische bui die in mei 2024 over het eiland trok, gevolgd door een overstroming in het westen, richtte dermate veel schade aan, dat veel werkzaamheden pas veel later konden starten.”

Bij Rooi Catootje is het zaak dat de ondergrond zo veel mogelijk vrij blijft van begroeiing, een bijna constante klus in het tropische klimaat. De aandacht voor onderhoud van rooien door de overheid en het infiltratiegebied door Stiching Mongui Maduro is zeker toegenomen. Mede ook door de hevige regenval van mei 2024 wat momentum gaf. Dat vraagt dus intensiever beheer dan voorheen om verdere wateroverlast voor de omgeving te voorkomen door water directer het waterwingebied in te begeleiden, benadrukt Lendering: “Om de reservoirs goed te laten functioneren zouden in de directe omgeving van de Rooi enkele drempels in de straat en openbare weg moeten worden verplaatst. Daarover is overleg gaande met de overheid, wat in de praktijk erg lang kan duren.”

4. Waar zijn jullie zelf het meest trots op wat jullie tot nu toe hebben bereikt?

Er is veel draagvlak voor het project. De wateroverlast bood een onverwachte kans, zoals de projectwebsite dat mooi verwoordde: “Deze onverwacht intense regenval heeft het belang van klimaatadaptatie ​nogmaals benadrukt en heeft tegelijkertijd door alle media-aandacht ook ​geleid tot meer bewustzijn binnen de lokale gemeenschap. De ​projectorganisatie is van diverse kanten benaderd met de vraag om meer ​tekst en uitleg te geven over ons project hetgeen door het team als een ​gunstige ontwikkeling wordt beschouwd.”

Bestuurlijk ziet men de meerwaarde van bewustwording rondom klimaatverandering en de wateropgave. Te vaak zijn in het verleden besluiten genomen rondom de inrichting van de openbare ruimte zonder na te denken over de gevolgen ervan bij extreem weer. Daar komt langzaam verandering in. Daarbij ontstaat er ook aandacht voor hoe men in het verleden deze vraagstukken aanpakte. Kortom: men wil ‘verder met het verleden’. In plaats van water afvoeren wil men inzetten op water vasthouden.

Betrokkenen bij het project zijn trots op de bereikte resultaten. Het geeft een gevoel van erkenning voor hun werk en dat van de vorige generaties. In het proces van samenwerking tussen de partijen is veel bereikt. Elke partij heeft natuurlijk een eigen focus: de één meer op gebouwd erfgoed, de ander op natuurlijk erfgoed of archeologie. Gaandeweg krijgt men oog voor wat de ander doet, hoe deze het aanpakt en leert men van elkaar. De betrokkenheid van de teamleden is hoog.

In het Living Lab zijn veel studenten betrokken en de belangstelling voor het project is groot. Niet voor niets zijn er meerdere afstudeerscripties verschenen over het project. Dat is onder meer te danken aan Nifa Martis. “Een actieve communicatiemedewerker is onontbeerlijk”, vertelt ze. “Ik zit bovenop de uitvoering en vraag bij elke activiteit of er iets te melden is. Zo was er tijdens het bezoek van de netwerker Edwin een fotograaf aanwezig, die ook prachtige drone-opnamen maakte. We gaan dat delen via onze media.”

5. Welke les zouden jullie vanuit het project graag meegeven aan andere projecten?

Jukema: “Intern tijdens de uitvoering: zoek de samenwerking op en sta open voor elkaars kennis. Extern: communiceer goed en veel.” Om de jongere generatie te bereiken is social media onontbeerlijk, stelt Nifa Martis. “In het antropologie gedeelte van het project stuitten we op een oud liedje uit de plantagetijd. Het ritme hiervan is gebruikt in een hedendaagse song, die door een bekende Curaçaose rapper is verwerkt in een soundtrack. Dit zal eerdaags worden uitgebracht. We zullen daar uiteraard via onze Erfgoed Deal kanalen aandacht aan besteden.”

Lied voor het project

Ter afsluiting van het project wordt binnenkort een documentaire gepresenteerd. Stichting NAAM heeft ervoor gekozen om aan deze documentaire een lied toe te voegen dat is geïnspireerd op traditionele werkliederen over water. Er is gekozen voor het lied Mand'e bue, gezongen door Manchi di Linda door Martha Koosje.  In de nieuwe versie begint het lied met de originele opname en gaat vervolgens over op een moderne uitvoering door Kevv, die zowel de tekst als de melodie verzorgde. Ook percussionist Tshepho Seshaba leverde een waardevolle bijdrage aan de productie. Het nummer is op Spotify te beluisteren. 

Meer lezen over het project: https://awapakorsou.my.canva.site/