De Erfgoed Deal heeft de afgelopen jaren op positieve wijze bijgedragen om cultureel erfgoed meer te betrekken in ruimtelijke transitieopgaven. Er is een duidelijke toename daarvan te zien sinds 2017 tot nu. Dat blijkt uit een evaluatie die onderzoeksbureau Ecorys uitvoerde in opdracht van het ministerie van OCW. Hoewel de Erfgoed Deal niet de enige drijvende kracht is achter de toegenomen aandacht voor erfgoed in ruimtelijke ontwikkelingen, speelt het programma een duidelijke rol als aanjager van samenwerking, kennisdeling en innovatieve erfgoedprojecten.
Herstelwerkzaamheden aan het Ravelijn van Gorinchem als onderdeel van de grotere dijkversterkingsopgave van de Waaldijk tussen Gorinchem en Fort Vuren. Fotograaf: Rens Singelenberg.
Ecorys laat in haar rapport zien dat de Erfgoed Deal een belangrijke impuls gegeven heeft aan de integratie van erfgoed in grote maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie, energietransitie en woningbouw. De samenwerking in het programma tussen overheden en maatschappelijke organisaties, gecombineerd met financiële ondersteuning via decentralisatie-uitkeringen, maakte het mogelijk om vernieuwende projecten te realiseren, die zonder de Erfgoed Deal anders niet van de grond waren gekomen.
Het meenemen van erfgoed in de ruimtelijke transitieopgaven is nog steeds niet altijd vanzelfsprekend. Daarom is het volgens de onderzoekers belangrijk dat de samenwerking en inzichten vanuit de Erfgoed Deal niet verloren gaan, maar voor de lange termijn geborgd worden. De leeromgeving en publiekscommunicatie van de Erfgoed Deal spelen daarbij een rol. Deze werden dan ook breed gewaardeerd, ook buiten de erfgoedsector.
Kansen en aandachtspunten
De decentralisatie-uitkering was volgens het rapport een belangrijk onderdeel van de aanpak, omdat ze flexibiliteit, vertrouwen en verminderde administratieve lasten bood voor aanvragers. Tegelijkertijd signaleert Ecorys ook enkele knelpunten, zoals beperkte sturingsmogelijkheden op beleidsdoelen, lastig afdwingbare afspraken en een gebrek aan structurele verantwoording. Die maken monitoring en bijsturing lastig.
Om erfgoed ook in de toekomst stevig te blijven verankeren in ruimtelijke opgaven, is volgens de onderzoekers blijvende aandacht nodig voor bewustwording, financiering, capaciteit én het delen van goede voorbeelden.
Adviezen voor de toekomst
Ecorys doet in het evaluatierapport drie duidelijke aanbevelingen. Ten eerste adviseert ze te zorgen voor een goed afhechtingsplan. Nu het programma eind 2025 formeel afloopt, is het van belang dat de opgedane kennis niet verloren gaat. Een zorgvuldig plan voor afsluiting en kennisborging moet zorgen voor een soepele overdracht van taken en inzichten naar andere partijen.
Daarnaast adviseert Ecorys om de leeromgeving van de Erfgoed Deal te behouden en benutten. Deze heeft volgens de onderzoekers een belangrijke rol gespeeld in het delen van lessen en het vergroten van het bewustzijn. Het onderzoeksbureau adviseert om de leeromgeving nog zeker vijf jaar actief te blijven gebruiken en daarbij ook sectoren buiten het erfgoedveld te betrekken.
Tenslotte pleiten de onderzoekers ervoor om de partnersamenwerking te versterken. De Erfgoed Deal bracht immers diverse partijen samen. Om de impact op langere termijn te behouden, is het essentieel om deze partnerstructuur in stand te houden bijvoorbeeld via een gezamenlijk actieplan en door de merknaam ‘Erfgoed Deal’ te behouden als herkenbaar platform.
Hoewel de uitvoering van de Erfgoed Deal in de huidige vorm ten einde loopt, pleit het onderzoeksbureau voor continuïteit. De evaluatie benadrukt hoe belangrijk het is dat er een structurele aanpak is, waarin erfgoed ook in de toekomst als vanzelfsprekend wordt meegenomen in ruimtelijke plannen. De Erfgoed Deal heeft hiervoor een solide basis gelegd, stelt Ecorys, en nu is het zaak om de opgedane kennis en netwerken verder uit te bouwen.
Samen met OCW en de partners zullen wij, samen met OCW en onze partner, zorgen voor een goede borging van de opgedane kennis en het structureel meenemen van erfgoed bij andere opgaves.